BENMERKEZCİ DÖNEMİN ÇOCUK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

                Benmerkezcilik; her şeyi kendine dayandırmak, tüm durumlarda kendini esas almak ve kendi fikrini, mantığını ve duygusunu örnek, ölçü, hareket noktası ve merkez almak olarak tanımlanır. Bu durum okul öncesi dönemde çocuklarda karşılaşılabilecek gelişimsel özelliklerdendir. Bu dönemde çocuklar üzerinde gözlenen pek çok normal gelişimsel durum, ergenlikte veya yetişkinlikte gözlendiği zaman normal karşılanmayabilir.

Bir ve iki yaş çocukların her yönden değişime ve gelişime açık oldukları bir yaştır. Bu yaş grubuna özgü özelliklere baktığımızda direkt olarak çocukların ikili ilişkilerinde “Benmerkezci tutumu” görebilmekteyiz. Bu dönemde çocukların sadece kendi isteklerine yönelik davranışları aileleri rahatsız edebilir. Oysa bu durum gelişimlerinin bir parçasıdır. İsteklerini zorla yaptırmaya çalışan bir çocuğa bağırmak ya da kızmak işe yaramayacağı gibi durumu daha da zora sokabilmektedir. Çocuklar bu durumu bir nevi iletişim dili olarak kullanmaktadır ve bilişsel olgunluğa eriştikleri zaman içerisinde törpülenmektedir.

Okul öncesi dönemde benmerkezcilik temel olarak iki alanda gözleniyor. Bunlar: Dil ve düşünce. Benmerkezci konuşma genellikle üç ila dört yaşlarında sıklaşır ve çocukların “ben” kelimesi üzerine kurgulanır. Benmerkezci düşünce ise çocuğun diğerinin bakış açısını almada yaşadığı güçlük olarak tanımlanır. Bu tanımdan çocuğun olayları bir diğerinin bakış açısından göremeyeceği gibi bir sonuca varılmamalı, bundan ziyade çocuğun bir durumu aynı anda birden fazla bakış açısıyla ele almasının oldukça güç olduğu anlaşılmalıdır.

BU DÖNEME ÖZGÜ DAVRANIŞLAR

Çocuklar yapısı ve doğal gelişimi içerisinde, isteklerini ve beklentilerini erteleme durumunu kontrol edemeyebiliyorlar. Bundan dolayı çok sık karşılaşılan davranışları belirtmek gerekirse;

Ø  İsteklerini aşırı tepki vererek belirtirler.

Ø  Olmayacak zamanda ve yerde ısrarcı davranabilirler.

Ø  İstekleri sürekli yapılmış ise olumsuz cevap aldığında saldırgan davranışlarda bulunabilirler.

Ø  Ağlayarak her isteklerini yaptırabileceklerini düşünebilirler.

Ø  Toplum içerisinde ilgi çekmeye yönelik davranışlarda bulunabilirler.

Ø  Beklemek istemezler.

Benmerkezcilik dönemi sosyal açıdan çevredeki yetişkinleri zorlayabilir çünkü çocuk çoğu sosyal durumu sadece kendine yönelik ve kendi bakış açısı ile ele alma eğilimindedir. Bu sebeple bu yaş grubundaki çocuklara her defasında bir durumun belli yönü tanıtılmalı ve çocuğun durumu kontrol etmesi ve sistemli bir şekilde irdelemesine fırsat tanınmalıdır.

Okul öncesi döneminde çocuklar olayları bir başkasının görüş açısından göremeyebilir, farklı bakış açılarını hayal edemeyebilir. Çocuk, karşısındaki bir kişinin bir nesneye, bir olaya kendi bulunduğu konumdan ve farklı bir açıdan bakabileceğini, farklı algısal ve fikirsel sonuçlar doğurabileceğini düşünemeyebilir. Çocuğun konuşma tarzı, ifadesi de benmerkezciliğinin etkisi altında kalmaktadır. “Benim” ifadeleri sıklıkla gözlenmektedir. Özellikle oyun ve oyuncaklar için.

Benmerkezcilik bencillik olmamakla birlikte, çocuğun olayları kendine göre anlaması veya çocuğun kendini olayların merkezine koyarak anlamasıdır. Benmerkezcilik, küçük çocuğun sınırlı olan düşünme kapasitesinin temelini de oluşturmaktadır. Ayrıca benmerkezcilik, dikkati odaklamanın da bir çeşididir. Küçük çocuklar kendi bakış açılarına o kadar çok odaklanırlar ki aynı anda bir başkasının bakış açısını anlayamayabilirler. Çocukların bu durumu, onların gerçek ile, kafalarında olup biteni birbirinden ayırmalarına engel olabilir. Ayrıca sebep-sonuç ilişkisi içerisinde de kafaları karışır.

AİLELERE ÖNERİLER

Bu benmerkezci dönem aileler için zorlu geçebilir. Çocukların olup olmayacak durumları tutturmaları ve sadece kendilerine yönelik istekleri zorlu anlara sebep olabilir. Çocuklarınıza her şeyin ona ait olamayacağını anlatın, sadece bazı şeylerin ona ait olduğunu açıkça ifade edin ve çocuğunuza ait olan eşyaları alırken ondan izin alın, başkalarının eşyalarına saygı gösterebilmeyi çocuklarınıza aşılayın, eşyaları için özel bir alan belirleyin ve çocuğunuzun arkadaşları için oyuncaklar bulundurun, kendi eşyalarını korumasına yardımcı olun.

Çocuklarınızın aşırı tepki verdiği durumların geçici bir süreç olduğunu kendinize hatırlatın. Bu sürecin ne kadar devam edeceği çocuğunuza bağlı olmakla birlikte sizin de tutum ve davranışlarınıza bağlıdır. Bu dönemde çocuklar ilgi görmek ister. Kendisine ilgi gösterilmediğini düşünen çocuk isteklerini ağlayarak yaptırmaya yönelik davranışlarda bulunacaktır. Bu sebeple;

Ø  Çocukla ilişki de sabırlı davranış göstermek,

Ø  Duruma göre tavır ve tutum değiştirmemek,

Ø  Çocuk ile birlikte ortak aktiviteler yapmak,

Ø  Sürekli olarak emir sözcükleri kullanıp, talimatlar vermemek,

Ø  Ona ait eşyalara ve odasına müdahale etmeden, mahremiyetine saygı göstermek,

Ø  Paylaşmak istemediği durumlarda zorla elinden eşyasını almamak,

Ø  Her konuyu mutlaka konuşarak ve açıklamalar yaparak çözüme kavuşturmak,

Ø  Çocuğa saygı göstererek ilgi ile dinlemek gibi,

Birçok konuda dikkatli davranmak gerekir. Çocuklar özellikle 1-3 yaş arasında isteklerini beklemeyi ve ertelemeyi kabullenemezler. Henüz paylaşma algısının tam olarak gelişmemiş bir çocuğun elinden oyuncaklarını alıp arkadaşına vermek onu paylaşmaya teşvik etmekten ziyade saldırgan davranışlar sergilemesine sebep olabilir. Bu yaş grubunda bazı durumları gelişim sürecine bırakmak ve doğal olduğunu kabul etmek daha yararlı olabilir. Bütün bu durumların dışında ebeveyn olarak gerekli her durumu konuşarak, olumlu ve ılımlık yaklaşarak, aşırı tepkiler vermeden onun benmerkezci davranışlarını daha uyumlu ve paylaşımcı bir yola sokabilirsiniz.

                                                            Baby World Beceri Gelişim Merkezi

                                                                           Rehberlik Birimi